Upowszechnienie wykorzystywania mediacji i arbitrażu w sprawach cywilnych, zwłaszcza pomiędzy przedsiębiorcami, jak również odciążenie systemu sądownictwa to główne cele przygotowanego przez Ministerstwo Gospodarki we współpracy z Ministerstwem Sprawiedliwości projektu ustawy o wspieraniu polubownych metod rozwiązywania sporów. Dokument 24 lipca 2015 r. przyjął Sejm RP.

Projekt ustawy stanowi element kompleksowych działań MG na rzecz upowszechnienia mediacji i arbitrażu. Nowe przepisy – tak jak realizowany przez MG projekt rozbudowy sieci Centrów Arbitrażu i Mediacji (CAiM) - mają m.in. podnieść świadomość przedsiębiorców co do możliwości korzystania z alternatywnych wobec ścieżki sądowej form rozwiązywania sporów. Niewielki stopień wykorzystania polubownych metod rozwiązywania sporów to jedna z przyczyn obciążenia sądów powszechnych, co w konsekwencji wpływa na czas trwania postępowań sądowych.

Przygotowane przez MG i MS propozycje zmian mają nie tylko przyczynić się do szerszego i częstszego wykorzystywania mediacji i arbitrażu, ale również do skrócenia i usprawnienia procesów sądowych oraz obniżenia kosztów sporów, zarówno po stronie obywateli jak i państwa. Poszczególne rozwiązania zaproponowane w ustawie wzajemnie się uzupełniają i stanowią pakiet narzędzi prawnych, który w sposób całościowy wspiera wykorzystanie polubownych metod rozwiązywania sporów w Polsce. Dokument powstał w ścisłej współpracy z przedsiębiorcami, środowiskiem naukowym, sędziami, mediatorami oraz pełnomocnikami.

Projekt przewiduje m.in. system uprawnień proceduralnych i organizacyjnych oraz bodźców ekonomicznych w zakresie wykorzystania polubownych metod rozwiązywania sporów. Reguluje także obszar dotyczący kwalifikacji mediatorów stałych.

Wśród proponowanych rozwiązań są również zachęty podatkowe - możliwość rozliczania faktury korygującej i innych dokumentów korygujących w zakresie korekty przychodu oraz kosztów uzyskania przychodów (korekta podstawy opodatkowania w PIT i CIT) w bieżącym okresie rozliczeniowym w przypadku zawarcia ugody. Zmniejszy to uciążliwości w stosunku do dzisiejszego obowiązku dokonywania korekty wstecz.

Ustawa pozwoli ponadto na zaliczenie kosztów mediacji prowadzonej na skutek skierowania przez sąd do wydatków sądowych. Zmianie ulegną niektóre opłaty sądowe związane z prowadzeniem postępowania mediacyjnego. Rozwiązania zaproponowane w projekcie mają skłaniać strony do podejmowania prób polubownego rozwiązywania sporu zamiast kierowania sprawy do sądu.

Pełny tekst ustawy

Główne propozycje ustawy w zakresie mediacji:

- wprowadzenie obowiązku poinformowania w pozwie, czy strony podjęły próbę mediacji lub innej alternatywnej metody rozwiązania sporu,

- wzmocnienie obowiązku informowania przez sąd o możliwości skierowania sprawy do mediacji, szczególnie na wstępnym etapie postępowania. Podkreślony zostanie obowiązek sędziego do dokonania oceny, czy sprawa może zostać rozwiązana poprzez mediację. Sędzia będzie mógł nakazać stronom wzięcie udziału w spotkaniu informacyjnym, na którym uzyskają informację na temat mediacji, albo wezwać strony na posiedzenie niejawne. Sąd będzie mógł skierować strony do mediacji na każdym etapie sprawy a także więcej niż raz w toku postępowania;

- uporządkowanie kwestii proceduralnych dotyczących mediacji. Strony uzyskają pierwszeństwo przy wyborze mediatora, a on będzie mógł zapoznać się z aktami sprawy zaraz po przystąpieniu stron do mediacji. Dane kontaktowe stron sąd przekaże mediatorowi w jak najkrótszym czasie, a mediacja będzie mogła zostać wyznaczona na okres do 3 miesięcy;

- jeżeli nie dojdzie do wszczęcia mediacji przedsądowej z powodów niezależnych od wierzyciela (np. druga strona nie wyrazi zgody na mediację), wierzyciel zachowa pozytywne skutki związane z przerwaniem biegu przedawnienia roszczenia, jeżeli wniesie pozew w terminie 3 miesięcy;

- możliwość rozliczania faktury korygującej i innych dokumentów korygujących w zakresie korekty przychodu oraz kosztów uzyskania przychodów (korekta podstawy opodatkowania w PIT i CIT) w bieżącym okresie rozliczeniowym w przypadku zawarcia ugody. Zmniejszy to uciążliwości w stosunku do dzisiejszego obowiązku dokonywania korekty wstecz;

- zaliczenie kosztów mediacji prowadzonej na skutek skierowania przez sąd do kosztów sądowych, co umożliwi zwolnienie osób niezamożnych od kosztów mediacji;

- stworzenie systemu zachęt finansowych dotyczących kosztów sądowych, np. wniosek o zatwierdzenie ugody pozasądowej zawartej przed mediatorem zostanie zwolniony od opłaty sądowej. Jeżeli do zawarcia ugody dojdzie przed rozpoczęciem rozprawy, sąd zwróci stronom całość uiszczonej opłaty sądowej;

- przy ustalaniu wynagrodzenia adwokata oraz radcy prawnego sąd weźmie pod uwagę jego zaangażowanie w czynności podjęte w celu polubownego rozwiązania sporu również przed wniesieniem pozwu;

- sąd uzyska możliwość obciążenia strony, która w sposób oczywiście nieuzasadniony odmówiła poddania się mediacji, częścią kosztów powstałych na skutek zdecydowanie nagannego i nielojalnego zachowania strony względem sądu lub przeciwnika procesowego;

- wprowadzenie wymagań dotyczących kwalifikacji stałych mediatorów w celu zagwarantowania wysokiej jakości usług. Mediatorzy posiadający odpowiednią wiedzę i umiejętności będą mogli zostać wpisani na dostępną w internecie listę stałych mediatorów;

- umocowanie prawne funkcji koordynatora ds. mediacji w sądach okręgowych. Działania koordynatorów przyczynią się do szerszego stosowania mediacji, co odciąży sądy. Koordynatorem wyznaczony zostanie sędzia, lider mediacji w swoim środowisku.

W zakresie arbitrażu nowe rozwiązania dotyczą m.in.

- wprowadzenia jednoinstancyjności prowadzonych w sądach powszechnych spraw o uznanie lub stwierdzenie wykonalności wyroków krajowych sądów polubownych oraz postępowań ze skarg o uchylenie wyroku sądu polubownego (tzw. postępowania postarbitrażowe);

- skrócenia terminu na wniesienie skargi o uchylenie wyroku sądu polubownego z trzech do dwóch miesięcy.

Komunikat Ministerstwa Gospodarki